Η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι αυτή του βιβλίου απ' όπου πάρθηκε το παρών κείμενο.Την 9ην Δεκεμβρίου 1898, η πολυμάρτυς Κρήτη, η ερημωθείσα από μακρούς, τραχείς, εξοντωτικούς αγώνας, από σφαγάς και εμπρησμούς, η προσφάτως ακόμη "από φλόγες ζωσμένη" "τα βαρειά της σίδερα σπα" και εγειρόμενη ελευθέρα πλέον και υπερήφανος υποδέχεται, ως τον προάγγελον της ποθητής ενώσεως πρίγκιπα της Ελλάδος Γεώργιον, συνοδευόμενον υπό των ναυάρχων των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, δια βα εγκατασθαθή ως Κυβερβήτης της απελευθερωθείσης Μεγαλονήσου. Η στιγμή της αποβιβάσεως του πρίγκιπος Γεωργίου εις την Σούδαν ήτο συγκλονιστική. Οι Κρήτες τον υπεδέχθησαν με εκδηλώσεις πρωτοφανούς ενθουσιασμού. Ο Γεώργιος, μεγαλοπρεπέστατος εις το παράστημα, φέρων την δάδα της ελευθερίας της Κρήτης και κάνων το σημείον του σταυρού θέτει τον πόδα του επί του ιερού εδάφους της απελευθερούμενης από της αγίας αυτής στιγμής Κρήτης. Και τα Κρητικά όρη μετακινήθησαν την ημέραν εκείνην από την ακράτητον εθνικήν συγκίνησιν. Η Κρητική σημαία ανεπετάσθη εις τας πόλεις και την ύπαιθρον της Κρητής, αντικαταστήσασα την σημαίαν της ημισελήνου, της οποίας μία μόνη, εκ λευκοσιδήρου, έμεινε αναρτημένη επί της ερήμου νησίδος της Σούδας.Ο πρίγκιψ ειργάσθη μετά ζήλου διά την διοργάνωσιν της διοικήσεως με πλήρη ισονομίαν Τούρκων και Ελλήνων, ώστε η Κρητική Πολιτεία να αποτελέση τύπον ευνομουμένου Κράτους, οι δε ευρωπαίοι διπλωμάται και πολιτικοί διέβλεπον την παλαιάν μινωϊκήν πολιτείαν. Κατ' έτος ο Γεώργιος μετέβαινεν εις Ευρώπην και διηρμήνευε το επίμονον αίτημα των Κρητών όπως η Κρήτη ενωθή μετά της Ελλάδος, καθ' ότι, κατά την γνώμην του, αυτή ήτο η μόνη τελεία λύσις του ζητήματος.
Η κρατούσα δυσφορία διά την παρατεινομένην προσωρινότητα εκσπά εις επανάστασιν. Ένοπλοι εξ όλων των διαμερισμάτων υπό τον Ελευθέριον Βενιζέλον εις Θερισόν, την 23ην Μαΐου 1905 διακηρύττουν ότι είναι αποφασισμένοι να μη καταθέσουν τα όπλα, εάν δεν ικανοποιηθή ο ένθερμος πόθος των Κρητών, η Ένωσις μετά της Ελλάδος. Η κυανόλευκος αντικαθιστά την σημαίαν της αυτονομίας. Το 1906 αποχωρεί εκ Κρήτης ο πρίγκιψ Γεώργιος. Κτέρχεται νέος αρμοστής ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, πρώην πρωθυπουργός, εξέχουσα πολιτική φυσιογνωμία της Ελλάδος. Τον Σεπτέμβριον του 1908 οι Κρήτες κατέλυσαν επισήμως και πανηγυρικώς την αρμοστείαν, ανακηρύξαντες την ανεξαρτησίαν της πατρίδος των "και την ένωσιν αυτής μετά του ελευθέρου Βασιλείου της Ελλάδος, όπως μετ' αυτού αποτελέση εν αναπόσπαστον και αδιαίρετον συνταγματικόν κράτος". Το περιβάλλον πληρούται από ιστορίαν και θρύλους. Αποστέλλονται μυστικά μηνύματα προς το Πανελλήνιον και όλοι αποκτούν την συνείδησιν ότι επίκειται και τυπικώς η ένωσις. Το 1912 η Κρήτη επιστρατεύεται διά να βοηθήση την Ελλάδα, ως ανεξάρτητος δύναμις, εις τον κατά της Τουρκίας πόλεμον και οι Κρήτες στρατιώται και αξιωματικοί, εις λάμψεις θανάτου αναδεικνύονται αντάξιοι των ηρώων του Αρκαδίου. Καρπός των αγώνων του ηνωμένου Ελληνισμού του 1912 και 1913 η Μεγάλη Ελλάς. Το έθνος όρθιον προχωρεί εις την κατάκτησιν των μεγάλων σκοπών, των πεπρωμένων του. Την 1ην Δεκεμβρίου του 1913 ο δαφνοστεφής Βασιλεύς Κωνσταντίνος και ο μεγαλουργός κυβερνήτης Ελευθέριος Βενιζέλος κατέρχονται εις την κρήτην και εις μίαν ατμόσφαιραν ασυλήπτου εθνικής συγκινήσεως υψούται η κυανόλευκος εις το φρούριον του Φιρκά, από την ευλογημένην δεξιάν του Βασιλέως.
Η κρατούσα δυσφορία διά την παρατεινομένην προσωρινότητα εκσπά εις επανάστασιν. Ένοπλοι εξ όλων των διαμερισμάτων υπό τον Ελευθέριον Βενιζέλον εις Θερισόν, την 23ην Μαΐου 1905 διακηρύττουν ότι είναι αποφασισμένοι να μη καταθέσουν τα όπλα, εάν δεν ικανοποιηθή ο ένθερμος πόθος των Κρητών, η Ένωσις μετά της Ελλάδος. Η κυανόλευκος αντικαθιστά την σημαίαν της αυτονομίας. Το 1906 αποχωρεί εκ Κρήτης ο πρίγκιψ Γεώργιος. Κτέρχεται νέος αρμοστής ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, πρώην πρωθυπουργός, εξέχουσα πολιτική φυσιογνωμία της Ελλάδος. Τον Σεπτέμβριον του 1908 οι Κρήτες κατέλυσαν επισήμως και πανηγυρικώς την αρμοστείαν, ανακηρύξαντες την ανεξαρτησίαν της πατρίδος των "και την ένωσιν αυτής μετά του ελευθέρου Βασιλείου της Ελλάδος, όπως μετ' αυτού αποτελέση εν αναπόσπαστον και αδιαίρετον συνταγματικόν κράτος". Το περιβάλλον πληρούται από ιστορίαν και θρύλους. Αποστέλλονται μυστικά μηνύματα προς το Πανελλήνιον και όλοι αποκτούν την συνείδησιν ότι επίκειται και τυπικώς η ένωσις. Το 1912 η Κρήτη επιστρατεύεται διά να βοηθήση την Ελλάδα, ως ανεξάρτητος δύναμις, εις τον κατά της Τουρκίας πόλεμον και οι Κρήτες στρατιώται και αξιωματικοί, εις λάμψεις θανάτου αναδεικνύονται αντάξιοι των ηρώων του Αρκαδίου. Καρπός των αγώνων του ηνωμένου Ελληνισμού του 1912 και 1913 η Μεγάλη Ελλάς. Το έθνος όρθιον προχωρεί εις την κατάκτησιν των μεγάλων σκοπών, των πεπρωμένων του. Την 1ην Δεκεμβρίου του 1913 ο δαφνοστεφής Βασιλεύς Κωνσταντίνος και ο μεγαλουργός κυβερνήτης Ελευθέριος Βενιζέλος κατέρχονται εις την κρήτην και εις μίαν ατμόσφαιραν ασυλήπτου εθνικής συγκινήσεως υψούται η κυανόλευκος εις το φρούριον του Φιρκά, από την ευλογημένην δεξιάν του Βασιλέως.
Προστίθεται εις τους σταθμούς της ιστορίας μας το μέγα γεγονός της Ενώσεως της Κρήτης με την Ελλάδα, ως παράδοσις ιερά, ως έπος αξιοθαύμαστον και ως θρύλος με όλην την συναρπαστικήν μαγείαν των τιτανομαχών πρωταγωνιστών του...- "Ο γενναίος Κρητικός λαός, είπεν ο τροπαιούχος Βασιλεύς Κωνσταντίνος, πάντοτε μετ' αυτοθυσίας και ετοιμότητος επρωτοστάτησεν εις όλας τας δυσχερείς περιστάσεις, όχι μόνον της νήσου Κρήτης, αλλά και όλων των τμημάτων της Μεγάλης Πατρίδος".Ο εθνικός πόθος των Κρητών επραγματοποιήθη. Εις τας πόλεις και τα χωρία της Κρήτης ετελέσθησαν δοξολογίαι. Εσκίρτησεν η Εθνική καρδία από τους ευγενεστέρους παλμούς και υπερηφάνειαν διά την αισίαν λήξιν της Κρητικής τραγωδίας. Παρομοίαν εθνικήν συγκίνησιν, έζησε ο υπερήφανος Ελληνισμός της Κρήτης, όστις εδίδαξε τους λαούς της γης πως αποτινάσσεται ο ζυγός της δουλείας και πως ριζοβολεί και αυξάνεται το δένδρον της Ελευθερίας.
Η Κρήτη εις την εθνεγερσίαν του 1821, Ιωάννου Εμμ. Τσατσαρωνάκη, Εκδοτική Εταιρία Ιω. Καμπανάς Α.Ε. ,Αθήναι 1971
